The transformation of Turkish dining culture from the Ottoman Empire to the Republican era: an analysis in the context of space, ritual and identity
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17907833Anahtar Kelimeler:
Turkish Culinary Culture , Table Etiquette , Food Rituals , Ottoman Palace Cuisine , Republican Era Dietary PracticesÖzet
Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu'ndan Cumhuriyet dönemine Türk yemek kültürünün evrimini derinlemesine incelenerek, mekân, ritüel ve kimlik arasındaki etkileşimi vurgulanmaktadır. Çalışma, yemek mekanlarının, sofra adabının, pişirme tekniklerinin, ritüelleştirilmiş yemek uygulamalarının ve ziyafet geleneklerinin evriminin Türk toplumunun sosyal yapısını ve kolektif hafızasını nasıl yansıttığını ve etkilediğini açıklamaktadır. Araştırma metodolojisi, Osmanlı mahkeme kayıtları, arşiv belgeleri ve mutfak tarihi, ritüel teorisi ve kültürel kimlik üzerine akademik literatür dahil olmak üzere birincil ve ikincil kaynakların tematik analizini içermektedir. Araştırma kapsamında literatürde yer alan diğer çalışmalar, Osmanlı dönemindeki mutfak uygulamalarının dini ve törensel geleneklerle derinlemesine iç içe olduğunu da göstermektedir. Araştırmada, dini bayramlar, düğünler, sünnet törenleri ve devlet törenleri gibi doğumdan ölüme kadar olan olayları kapsayan ritüellerde yemeğin önemini incelenmiştir. Cumhuriyetin kuruluşu; modernleşme, kentleşme ve küreselleşmenin yönlendirdiği Türk mutfak kültüründe önemli dönüşümleri kazandırmıştır. Araştırma sonucunda hızlı yemek yöntemlerinin ve küresel mutfak trendlerinin benimsenmesine rağmen, geleneksel teknikler, lezzetler ve ritüellerin kayda değer bir dayanıklılık gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.
Referanslar
Ağarı, G. (2018). Osmanlı mutfak kültürü üzerine araştırmalar. İstanbul: Tarih Vakfı.
Akın, M., Özkoçak, A., & Gültekin, A. (2015). Geleneksel Anadolu mutfağında değişim süreci. Anadolu Gastronomi Dergisi, 3(2), 45–63.
Alanka, D. (2024). Nitel Bir Araştırma Yöntemi Olarak İçerik Analizi: Teorik Bir Çerçeve. Kronotop İletişim Dergisi, 1(1), 64-84.
Aregem. (2020). Anadolu'da sofra düzeni ve yemek alışkanlıkları. Kültürel Miras Araştırmaları, 7(1), 55–72.
Aydın, R. (2023). Osmanlı’dan Cumhuriyete değişen sofralar: Yemek ve âdâb-ı muâşeret. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(4), 1583-1594.
Beşirli, A. (2010). Yemek kültürü ve kimlik inşası. Kültür Araştırmaları Dergisi, 5(1), 15–29.
Bezci, G.(2018) “Osmanlı Toplumunda Ramazan Kültürü”, Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
Bilgin, N. (2000). Osmanlı saray mutfağı ve baharat yolları. Tarih ve Toplum, 8(4), 33–47.
Boyalı, H. (2019). Şenlik ve iktidar: Osmanlı’da törenler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Canpolat, H., & Çakıroğlu, F. P. (2016). Fast food alışkanlıklarının Türk mutfağına etkisi. Gıda ve Toplum Dergisi, 4(1), 22–36.
Çaycı, B. (2019). Kimlik, yemek ve toplumsal aidiyet. Sosyoloji İncelemeleri Dergisi, 6(2), 41–60.
Çaycı, B., & Aktaş, H. (2018). Yemek ve sosyal kimlik ilişkisi üzerine bir değerlendirme. Anadolu Kültürü Araştırmaları, 9(1), 60–75.
Çekiç, N. (2015). Türk mutfağında gelenek ve coğrafya ilişkisi. Gastronomi ve Kültür Dergisi, 2(1), 13–24.
Çetin, O. (2020). Geçmişten bugüne Ramazan gelenekleri ve geleneklerin yaşatılarak geleceğe aktarılmasına dair öneriler. Türk Ekini Dergisi, 6, 14–36.
Dilsiz, B. (2010). Türkiye’de gastronomi ve turizm (İstanbul örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Düzgün, G., & Özkaya, B. (2015). Kültürel etkileşimler bağlamında mutfakların dönüşümü. Antropoloji Notları, 3(1), 77–89.
Eker, M. (2018). Gıda, kimlik ve kültürel bellek ilişkisi. Antropoloji Dergisi, 6(1), 88–102.
Ertaş, E., & Karadağ, H. (2013). Yöresel gıdaların Türk mutfağındaki yeri. Yerel Gıda Dergisi, 1(2), 30–48.
Fendal, A. (2014). Yemek kültürü ve siyasal temsil: Ramazan sofraları örneği. Toplumsal Yapı Araştırmaları, 2(1), 99–118.
Georgeon, F. (2016), “Osmanlı’dan Cumhuriyete İstanbul’da Ramazan”, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
Giddens, A. (2008). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age. Cambridge: Polity Press.
Goffman, E. (2017). The presentation of self in everyday life. New York: Anchor Books.
Göde, G, Kayaardı, S, Uyarcan, M & Söbeli, C. (2021). Tarihin Gelişim Sürecinde Türk Yemek Kültürü ve Beslenme Alışkanlıklarının Değişimi. Food and Health, 7(3), 216-226.
Güler, H. (2010). Türkiye’de düğün yemeklerinin dönüşümü. Antropoloji Dergisi, 3(1), 40–53.
Gürhan, M. (2017). Yemek kültüründe modernleşme etkileri. Kültürel Dönüşüm Dergisi, 4(1), 38–54.
Halıcı, N. (1997). Anadolu mutfak kültürü ve geleneksel yemekler. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Haydaroğlu, C. (2003). Osmanlı'da yemek ve sofra kültürü. Türk Kültürü İncelemeleri, 10(3), 50–67.
Işın, M. (2017). Ziyafet sofralarından halk mutfağına: Osmanlı’da tatlılar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kadıoğlu, A. (2019). Kentsel yaşamda fast food kültürü. Tüketim Kültürü ve Medya Araştırmaları, 7(1), 90–112.
Kapar, A. (2019). Kültürel bellekte yemek ve kimlik ilişkisi. Bellek ve Toplum Dergisi, 8(1), 28–40.
Karakaş, A., & Törnük, F. (2016). Türkiye'de geleneksel gıdaların önemi ve korunması. Gıda Bilimi Dergisi, 21(4), 112–125.
Kasımoğlu, S. (2024). Cumhuriyet dönemi baloları (1923–1938) (Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü). Marmara Üniversitesi Tez Merkezi.
Keskin, Y. (2012). Türkiye'de ayaküstü beslenme kültürü. Gıda ve Toplum Dergisi, 3(2), 18–25.
Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
Krippendorff, K.H., (2004). Content Analysis: An Introduction to Its Methodology, London: Sage Pub.
Mardin, Ş. (2006). Türkiye’de Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
Meriç, N. (2007). Adab-ı Muaşeret: Osmanlı’da Gündelik Hayatın Değişimi. İstanbul: Kapı Yayınevi.
Özer, İ. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda. İstanbul: Truva Yayınları.
Reindl-Kiel, H. (2003). Prestige goods and the Ottoman elite: Food as a status symbol. Turcica, 35, 121–145.
Reindl-Kiel, H. (2016). Osmanlı mutfağında tatlılar ve toplumsal göstergecilik. Tarih Araştırmaları Dergisi, 39(1), 85–104.
Sağır, T. (2012). Geleneksel yemekler ve toplumsal ritüeller. Halkbilim Dergisi, 5(2), 43–58.
Sağır, T. (2016). Yemek kültüründe farklılık ve coğrafyanın etkisi. Toplum ve Kültür Dergisi, 3(1), 31–47.
Samancı, Ö. (2006). Saray mutfağında batılılaşma. İstanbul: Tarih Vakfı.
Samancı, Ö. (2008). Alaturka’dan alafranga’ya geçişte yemek kültürü. Türk Mutfak Tarihi Dergisi, 5(2), 75–89.
Samancı, Ö. (2013). Osmanlı mutfağında kaşık ve sofrada davranışlar. Yemek Kültürü Araştırmaları, 7(1), 18–32.
Samancı, Ö. (2016a). Osmanlı saray mutfağında çok kültürlülük. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Samancı, Ö. (2016b). 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Elitinin Yeme-İçme Alışkanlıkları. (S. Faroqhi ve C. K. Neumann, Ed.). Soframız Nur Hanemiz Mamur Osmanlı Maddî Kültüründe Yemek ve Barınak. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
Seyitoğlu, F., & Çalışkan, S. (2013). Meyvelerin Türk yemek kültüründeki kullanımı. Gastronomi ve Beslenme Dergisi, 4(1), 45–59.
Tezcan, M. (1997). Ölüm törenlerinde yemek geleneği. Kültürel Antropoloji Dergisi, 2(2), 30–44.
Tezcan, M. (2020). Sofra kültürü ve toplumda dönüşüm. Sosyal Yapı ve Değişim Dergisi, 4(1), 55–71.
Ünsal, A. (2020). Saraydan sofraya: Osmanlı’dan günümüze yemek kültürü. Ankara: Kültür Sanat Yayınları.
Vroom, J. (2015). Ceremonial meals in the Ottoman court. In D. Fairchild Ruggles (Ed.), Feasts: Archaeological and ethnographic perspectives on food, politics, and power (pp. 109–128). Springer.
Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis (IDS Practice Paper In Brief 13). Institute of Development Studies. https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/bitstream/handle/20.500.12413/2989/PP%20InBrief%2013%20QDA%20FINAL2.pdf?sequence=4 (Erişim tarihi: Mayıs 24, 2025)
Yaşar, T. (2013). Sofra adabı ve geleneksel yemek kültüründe değişim. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 66, 271–292.
Yasa, M. (1969). Yemek kültürü üzerine notlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Yerasimos, M. (2019). Osmanlı mutfağı. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Yiğitler, K. (2018). Ahmet Mithat Efendi’nin mutfak yazıları. Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, 10(1), 59–74.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2017). Sosyolojik anlamda toplumsal bellek. Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 101–115.
Yıldız, M. (2014). Osmanlı sarayında resmi ziyafetler ve protokol. Tarihsel Süreçte Saray, 2(3), 45–61.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Ali Ilgaz, Melih İçigen

Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
